Franchising sistemi, bir imtiyaz verme sistemidir. Bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip olan tarafın belli şartlar ve sınırlamalar dahilinde biri veya bir firmaya bu hakları vermesiyle doğan iş ilişkilerinin bütünüdür. Bu anlaşmayla imtiyaz hakkını veren taraf işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve desteği (know-how) ticari işleri yürütmesi için diğer tarafa verir. Franchising birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen sözleşmesel bir ilişki olarak tanımlanır.
FRANCHISING SİSTEMİNDE TARAFLAR
Franchising sisteminin uygulanmasında anlaşmayı yapan taraflar da özel isimler alır.
İmtiyaz hakkını veren tarafa ‘franchisor’ denir.
Franchisor; ürüne, hizmete, veya bilgi birikimine ve bunlara ait denenmiş, kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya, isme sahip olan taraftır.
Franchisor, ürün veya hizmetin satış, dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veriyor. Anlaşmanın diğer tarafı ise ‘ franchisee’ olarak isimlendiriliyor.
Franchisee; franchisor’un ticari adını veya hizmet markasını, know-how’ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, sistemini bir bedel karşılığı alıyor.
Bir bedel karşılığı satın alınan akıl ile küçük yatırımcı, diğer yatırım modellerinden çok daha düşük yatırım ve işletme maliyeti ile, uluslararası standartlara, deneyime, kaliteye, organizasyona, teknolojiye, ticari sırlara adeta ortak edilmektedir.
Franchisee’nin franchisor’a ödediği bedel; isim, marka veya sistemi kullanma karşılığında ödenen bir başlangıç ücreti olan ‘Franchising Fee’ (Franchise Giriş bedeli) ve yıllık ciro ve kardan, anlaşmada belirlenen oranlarda, yüzde olarak ödenen ücretlerden yani ‘Royalty’ den (Sürekli Franchising Ödemesi) oluşur.
Franchising sistemi sadece karşılıklı yapılan anlaşmayla sınırlı değildir.
Her iki tarafında birbirine karşı bir çok sorumluluğu mevcuttur.
FRANCHISING TÜRLERİ
Franchising sistemi iki grupta inceleniyor.
Bunlar; üretici ve satıcı arasında bağımsız bir ilişki şeklinde başlayan “Ürün ve Marka Franchising’i’’ ve ‘akıl satmak’ şeklinde tanımlanan “İşletme Sistemi Franchising’ı.
Ürün ve marka franchising sisteminde satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışıyor. Belirli ürünlerin benzer görünümdeki bağımsız işletmelerde pazarlanması sonucu, üretici ile imaj birleşmesi sağlanıyor.
Bu tür franchisingde esas olan belirli bir marka ve ticari ünvanın kullanılmasıdır.
Bunun yanında imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahiptir.
Franchise alan kuruluş sadece bazı basit konularda üretim safhasına katılabiliyor.
Ürün ve marka franchising sisteminin en tipik örneklerini otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları ve alkolsüz içki üreticileri oluşturuyor.
İşletme Sistemi Franchising türünde ise; franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetler yer alır.
Bu sistemin uygulandığı örnekler özellikle oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri veren firmalardır.
İşletme sistemi franchising sözleşmesinde yer alan 4 temel unsur bulunur.
Bu unsurlar şöyle sıralanır;
“Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchisee’ ye izin verir. Franchisor’un franchisee üzerinde, sözleşme süresince devam eden bir denetimi mevcuttur. Sözleşme boyunca franchisor, franchisee’ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunur.
Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan ‘Royalty’ nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit edilir.
FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISEE AÇISINDAN YARARLARI
1- Daha önce denenmiş, başarısı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanması mümkün olur.
2- Marka ile birlikte ulusal veya uluslararası standarda ve kaliteye sahip olur.
3- Tanınmış markalara sürekli müşteri ve iş yapma imkanı sağlanır.
4- Franchise veren işletme franchisee’ye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği sağlar.
5- Kaliteli personel bulma, işe alma ve yerleştirme konularında franchisor’un tekniklerinden yararlanabilir.
6- Mali, ticari, ve personel konularında sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttırılabilir.
7- Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunları minimize edilir.
8- Franchisor’un mali ve hukuk danışmanlarından yararlanabilir.
9- Franchisor’un sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çalışmalarından yararlanabilir.
10- İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olur.
11- Kuruluş aşamasında leasing gibi kaynaklardan finansal destek sağlanması mümkün olur.
12- Reklam ve tanıtım giderlerinden tasarruf sağlayabilir.
13- Franchising sistemi, girişimcinin yanlızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltır.
14- Franchisor’a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından az olur.
15- İşletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonları mümkün olur.
İYİ BİR FRANCHISOR HANGİ ÖZELLİKLERİ TAŞIMALI?
•;Franchisor firma öncelikle mal ve hizmetlerini satmaya çalışmalıdır.
Bazı firmalar öncelikle franchise satmayı tercih ederler. Kısa vadede hızla satılan dükkanlardan gelen para, uzun vadede dükkanların gelirinden alınacak yüzdelerden daha cazip olabilir. Bu durumda franchisee kendini kısa sure sonar yalnız bulabilir.
•;Franchisor firma pazarlama kanalı olarak önce franchisee’lerini kullanmalıdır.
•;Üretilen mal veya hizmetin hazır pazarı olmalıdır.
•;Marka iyi bilinmeli ve tanınmalıdır.
•;Franchisor firma yeterli eğitim, sürekli destek ve etkili pazarlama sunabilmelidir.
•;Franchisor firmanın franchisee’leri ile ilişkileri iyi olmalıdır.
•;Franchisee ve franchisor tarafından işletilen dükkanların satış ve maliyetlerinin detayları açıklıkla verilmelidir.
FRANCHISE GİRİŞ BEDELİ ‘FRANCHISE FEE’NİN ÖDEME ŞEKİLLERİ’
Franchisee’nin kullanma hakkını aldığı marka ve sistem için, franchisor’a yapacağı ödemeler çeşitli şekillerde olabilir.
Sözleşmenin akdi ile yapılan ödemeler ‘ön ödeme’, devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler ise ‘royalty’ olarak adlandırılır.
Royalty ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanır ve cironun bir oranı şeklinde saptanır. Az sıklıkla aylık maktu ücretler halinde de belirlenebilir.
Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler isteyebilir. Bu ödeme franchisor’un verdiği hizmetler, dolayısıyla yaptığı masrafların karşılanmasına yönelik olarak alınır.
Ödemelerin ne şekilde yapılacağı (nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler..) da sözleşmede düzenlenir.
FRANCHISING BÜYÜMENİN EN UYGUN METODLARINDAN BİRİ
Franchising, franchisor’a büyümek için kullanacağı sermaye, merkeze bağlı bölgesel yönetim ve pazarda daha hızlı yayılabilme konusunda çeşitli fırsatlar ve çözümler sunar.
1. Büyüme Sermayesi:
Franchisee franchisor olan firmanın büyümesini (yaygınlaşmasını) sağlayacak sermayenin büyük bir kısmını karşılamaktadır. Büyüme sermayesi diye adlandırdığımız bu sermaye; yeni bir yer açma, çalışma sermayesi, mobilya- techizat için gereken sermaye, çeşitli işletme kredilerini kapsamaktadır.
2. Merkeze Bağlı Bölgesel Yönetim:
Franchising, franchisor’a; farklı bölgelerde firmanın ürün veya hizmetinin sunumunu yapacak işletmelerin profosyonelce idare edilmesini sağlayacak motivasyonu tam ve etkili bölgesel yönetimler sağlar.
3. Pazarda Daha Hızlı Yayılabilme:
Pazarda yayılmak farklı bölgelerde firmaya ait yeni yerler açmayı gerektirir. Franchising sayesinde franchisor’un bu iş için ayırması gereken büyüme sermayesi, bölgesel yönetim ve bu iş için gerekli masraflar franchisee tarafından karşılandığından franchisor pazarda daha hızlı yayılabilme fırsatı bulabilmektedir.